1 października 1985 roku minęło sto szesnaście lat od wydania w Austrii pierwszej w świecie karty pocztowej. Historia jej powstania przypomina w pewnym stopniu perypetie związane z pojawieniem się znaczka pocztowego.
Autorem idei wydania karty pocztowej był radca pocztowy, a następnie generalny poczmistrz w Niemczech. Dr Heinrich von Stephan(1831- 1897), który wysunął swój projekt 30 listopada 1865 roku na obradach V Niemieckiej Konferencji Pocztowej w Karlsruhe. Jego projekt nie został jednak wówczas zaakceptowany i wprowadzony w życie.
Pomysł otwartego listu, jakim są karty pocztowe, był dla wielu zbyt śmiały i zaskakujący. Po 2 latach w 1867 roku księgarz z Lipska, Friedlein, zwrócił się do niemieckich władz pocztowych. Do niejakiego H. von Stephana z projektem wydania „uniwersalnych kartek pocztowych”. Zgodnie z jego pomysłem, na jednej stronie takiej kartki miał być w nadrukowany znak opłaty. Pozostawione miejsce na adres, druga zaś zawierać miała około trzydziestu rozmaitych „uniwersalnych” zwrotów. Na wszelkie typowe okoliczności w rodzaju: „potwierdzam odbiór listu”; „wyrażam głębokie współczucie z powodu..” oraz inne związane często z handlową korespondencją. Nadawca nie musiałby się więc zbytnio trudzić nad pisaniem treścią listu. Wystarczyło podkreślić odpowiednie sformułowanie lub wykreślić w danej chwili niepotrzebne.
Z podobnym projektem, w tym samym czasie wystąpił również inny księgarz z Lipska – Pardubitz. Który zapewne wiedział już o propozycjach Friedleina. Sama idea takich kart pocztowych nie była zresztą rewelacją, albowiem były podobnego typu karty do korespondencji handlowej. Tak zwane korespondentki handlowe, występowały już na terenie Prus w połowie lat sześćdziesiątych.
Pomysł księgarzy z Lipska miał na celu nie tylko ułatwienie i uproszczenie typowej korespondencji. Chodziło również o znaczne obniżenie opłaty za przesyłkę takiego listu. Karty pocztowe miały być potraktowane jako druk. Jednakże i ten projekt nie zyskał aprobaty niemieckich władz pocztowych.
Karty pocztowe jej idea urzeczywistniona nie w kraju jej narodzin. 26 stycznia w 1896 roku w wiedeńskiej gazecie „Neue Freie Presse” ukazał się artykuł profesora ekonomii narodowej w Akademii Wojskowej w Wiener-Neustadt, dre Emanuela Herrmanna (1839-1902). Artykuł w którym karty pocztowe zostały zaproponowane do wprowadzenia. Ustalono opłaty za jej przesłanie w wysokości 2 krajcarów. Tak więc opłata za kartę pocztową miała równać się opłacie za innego rodzaju druku. W swoim artykule pt.” O nowym sposobie korespondencji pocztowej profesor Herrmann określił taką kartkę mianem „telegram pocztowy”. Co ograniczyło objętość jej tekstu do dwudziestu słów.
Jednocześnie wyraził nadzieję, że podjęcie i zrealizowanie jego projektu wysunie Austrię w tej dziedzinie do przodujących krajów Europy.
Projekt wiedeńskiego profesora spotkał się z życzliwym przyjęciem i został zrealizowany przez austriackie władze pocztowe. Odrzuciły jedynie propozycję ograniczenia tekstu do dwudziestu słów. Wychodząc z założenia, że liczba słów nie ma w tym przypadku zasadniczego znaczenia. W rezultacie 1 października 1869 roku wprowadzono w Austrii do obiegu pierwszą kartę pocztową. W tym samym dniu osobne dwie karty pocztowe. Jedną z tekstem w języku węgierskim, drugą w niemieckim z godłem węgierskim w prowadzono na obszarze Węgier.
Nie przyznawał więc faktycznie pierwszeństwa rzeczywistemu pomysłodawcy karty pocztowej. Chociaż przyznał to jeszcze w 1871 roku w liście przesłanym na ręce Heinricha von Stephana. Była to jednak jak wykazały następne lata tylko formalna uprzejmość.
Austriacka poczta kilkakrotnie już uczciła pamięć Emanuela Herrmanna, wydając karty pocztowe z jego portretem w 1952 roku. 50 rocznicę jego śmierci kartę pocztową ze znakiem opłaty przedstawiającym jego podobiznę. Z okazji zaś stulecia Austriackiej karty pocztowej na wniosek Wiedeńskiego Związku Zbieraczy Całostek przez Wiener Ganzaschen Sammler Verein stosowany był 1 października 1969 roku. W urzędzie pocztowym Wiedeń 1150 stempel okolicznościowy z wizerunkiem jej twórcy. Również w 1977 roku Austria wydała znaczek z podobizną E. Herrmanna.
Nie minęło wiele czasu, a karta pocztowa podbiła cały świat. Już w 1870 roku wprowadzono takie karty w Finlandii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i Wirtemgergii, w 1871 roki w Belgii, Holandii, Danii, Kanadzie, w 1872 roku w Norwegii, Rosji, Szwecji, Cejlonie i Chile, a w 1873 roku w Hiszpanii, Niemczech, Rumunii, Serbii i USA. W następnych latach karty pocztowe wydały prawie wszystkie zarządy pocztowe świata. Na marginesie dodaje, że 1 lipca 1870 roku H. von Stephan dopuścił do obiegu na terenie całych Niemiec formularze pocztowe. Na które naklejono znaczki pocztowe. Taką praktykę stosowano w początkowym okresie, również w innych państwach na przykład we Francji. Początkowo karty pocztowe dopuszczane były tylko w korespondencji krajowej. 1 lipca 1875 roku uznane zostały przez Światowy Związek Pocztowy i dozwolone w obiegu międzynarodowym. Wkrótce zaczęto wydawać wielu krajach okolicznościowe karty pocztowe. Tak na przykład pierwsza okolicznościowa karta pocztowa ukazała się w Niemczech w 1899 roku z okazji nadchodzącego XX wieku, a w Austrii w 1908 roku z okazji 60-lecia panowanie cesarza Franciszka Józefa I.
W Polsce pierwsze okolicznościowe karty pocztowe ukazały się 15 czerwca 1933 roku z okazji czterechsetnej rocznicy śmierci Wita Stwosza.
Dla uzupełnienia historii powstania karty pocztowej warto dodać, że jeszcze przed pojawieniem się jej w Austrii spotykamy się z nieoficjalnymi kartami pocztowymi w Nowej Zelandii w latach 1866-1868. Zastosował je w wojsku do jednakże oficjalne karty pocztowe ukazały się w Nowej Zelandii dopiero w 1876 roku.
Wśród kart pocztowych wyróżnić można kilka rodzajów:
– Do korespondencji zwykłej ( w obrocie miejscowym, krajowym i zagranicznym).
– Do korespondencji przesyłanej drogą lotniczą.
Znane są również karty dla poczty pneumatycznej wydane swego czasu wydane swego czasu w Niemczech i Austrii, a obecnie we Francji. Ponadto w wielu krajach są emitowane karty pocztowe z opłaconą już odpowiedzią. Składają się one z dwóch połączonych brzegiem kart, z których każda ma swój oddzielnie nadrukowany znak opłaty. Zgodnie z decyzją XVI Kongresu UPU w Tokio z 1969 roku karty pocztowe z odpowiedzią zostały wycofane z obiegu międzynarodowego z dniem 1 lipca 1971 roku.
W Polsce tuż po odzyskaniu niepodległości używano w latach 1918-1919 pozostałości austriackich kart pocztowych. Również były używane karty Austryjackiej poczty polowej oraz kart niemieckich tak zwanego Generalnego Gubernatorstwa które opatrzono nadrukiem „Poczta Polska”. W 1919 oku zostały również wydane i wprowadzone do obiegu pierwsze karty z polskim znakiem opłaty. Pierwsza zaś karta lotnicza ukazała się w Polsce w 1964 roku.
Rozmaitość kart pocztowych stwarza szerokie pole dla ich kolekcjonowania. Dodaje, że wiele kart pocztowych podobnie jak i kopert ma różne sygnatury nakładowe pozwalające między innymi na gromadzenie specjalizowanych zbiorów.
Pozostaje jeszcze jedno pytanie. Kiedy powstałą ilustrowana karta pocztowa? Mimo braku ścisłych danych należy stwierdzić, że jej powstanie przypada na lata siedemdziesiąte ubiegłego wieku. Bodźcem do jej pojawienia stały się między innymi pewne okoliczności francusko-pruskiej wojny w 1970-1871 roku. Otóż praktyka wykazała, że pocztówka była dla frontowych żołnierzy bardzo wygodną formą przesyłania wiadomości. Wielu z nich opatrywało takie pocztówki różnymi rysunkami. Niektórzy historycy twierdzą, że właśnie ten fakt stał się bodźcem i przyspieszył powstanie oficjalnej ilustrowanej karty pocztowej.
Trudno jednak dziś stwierdzić dokładną datę jej powstania, miejsce narodzin i jej pierwszego autora. Francuscy filateliści twierdzą, że był nim księgarz Leon Besnardeau z Sille de Guillaume w Bretanni. Zimą 1870 roku niedaleko tego miasteczka w miejscowości Conlie stacjonowała armia francuska. Akurat w miasteczku zabrakło papieru i kopert dla licznej żołnierskiej korespondencji. Wtedy to właśnie przedsiębiorczy księgarz miał swoje zapasy kartonu, sporządzał z nich małe kartki korespondencyjne. W tym samym czasie zdąrzył zauważyć, że wielu żołnierzy ubarwia wysyłane kartki rozmaitymi rysunkami. Nie namyślając się długo zamówił i dla siebie w drukarni w Rennses swojego pomysłu ilustrowane karty pocztowe. W takich to okolicznościach miała powstać pierwsza francuska ilustrowana pocztówka!W latach 1870-1871 Besnardeau wydał kilka rodzajów takich pocztówek.
Tymczasem niemieccy filateliści twierdzą, że twórcą pierwszej ilustrowanej pocztówki był księgarz A. Schwarz z Oldenburga. Który 16 lipca 1870 roku w dniu mobilizacji niemieckiej armii przeciwko Francji. Wysłał oficjalny formularz pocztowy niejakiemu B. Braunowi do Magdeburga. Przyozdobił go w lewym górnym rogu na stronie adresowej rysunkiem przedstawiającym grenadiera oraz słowem „Moblie” (mobilizacja). W 1875 roku Schwarz powrócił do swej idei i wydał 50 ilustrowanych pocztówek. Fakty powyższe opisał, jak i reprodukcję swej pierwszej pocztówki zamieścił dopiero 1900 roku na łamach czasopisma „Annuaire Kurschner”.
Niełatwo rozstrzygnąć ten spór, w dziejach filatelistyki.Jednak księgarze odegrali w niej główną rolę. Ciężko stwierdzić ponieważ „historia kołem się toczy”. Okazuje się ,że podobnie jak to miało miejsce. przy powstaniu znaczka pocztowego. Do miana pierwszego twórcy ilustrowanej karty pocztowej pretenduje kilka osób.
Pierwszeństwa jednej z nich bronił w kwietniu 1965 roku na łamach szwajcarskiego czasopisma „Briefmarkenzeitung”
znany jugosłowiański teoretyk filatelistyki inżynier Mirko Verner. Według niego twórcą pierwszej ilustrowanej pocztówki był Serb Petar Manojlovic, oficer austriackiej armii, służący w 1870 roku w Wiedniu. On właśnie wpadł na pomysł wydania ilustrowanej pocztówki. Wydanie urzeczywistnił wspólnie z redakcją wychodzącego podówczas w Wiedniu serbskiego czasopisma – „Zmaj” (Smok). Pocztówki te przedstawiające między innymi smoka trzymającego w swych szponach papierową taśmę z wolnym miejscem na adres, ponadto charakterystyczne budynki Moskwy i Stambułu. Kopuły cerkwi i meczety, pociąg i parowiec, pośrodku którego widniał herb ówczesnego księstwa Serbii. Wykonała na zamówienie redakcja „Zmaj” wiedeńska drukarnia Waldheima. Zdaniem M. Vernera służyły one jeszcze pod koniec 1870 roku do stałej korespondencji powyższej redakcji, a znany zachowany egzemplarz tej pocztówki nadany został z Wiednia do Sombor Jugosławia 19 maja 1971 rok.
Ilustrowane pocztówki Besnardeau. Zdaniem M. Vernera pochodzą dopiero z 1873 roku pocztówkę natomiast Schwarza trudno uznać w pełni za ilustrowaną. Nie była ona, co ważniejsze w stałym użyciu. Tak samo według tego autora trudno uznać jako stałe wydawnictwo pierwszą brytyjską kartę pocztową. Która tuż po wejściu do obiegu (1 X 1870) została przez kogoś z Królewskiej Politechniki w Londynie zadrukowana rysunkiem i tekstem reklamowym.
Jak widać, splot wielu okoliczności zawisł nad powstaniem pierwszej ilustrowanej pocztówki, okoliczności, które wszystkie koncentrują się w 1870 roku. Nie rozstrzygając tego sporu chciałbym jedynie podać kilka podstawowych faktów. Przypomina jednak, że ostatecznie pierwszą ilustrowaną całostką była koperta Mulready’ego, a jej satyryczne wcielenie były pierwowzorami. Zapoczątkowały późniejszą modę na ilustrowane koperty i karty Pocztowej.
Ilustrowane karty pocztowe bardzo szybko upowszechniły się w świecie. Stały się przedmiotem szerokiego kolekcjonerstwa.Również w Polsce ilustrowane karty niebawem zrobiły wielką karierę i cieszyły się niezwykła popularnością. Świadczyć o tym może chociażby zorganizowana w listopadzie 1900 roku w Warszawie wystawa kart ilustrowanych, połączona z ogłoszonym konkursem na ich nazwę. Napłynęło ponoć mnóstwo rozmaitych pomysłów, a zwyciężyła nazwa „pocztówka”. Wyrazem jej popularności były też powstania w tym samym czasie dowcipnej „Ody do pocztówki”, w której głoszono, że jest ona „stworzona dla pięknych dam”. Nawet Maria Konopnicka napisała o niej wiersz!
Do dziś miliony starych widokówek stanowią istotny dokument minionych lat, a ich zbiory spotykamy w wielu krajach. Jeden z największych takich zbirów znajduje się w Leningradzie. Liczy przeszło 520 000 widokówek i ilustrowanych kart pocztowych! Pocztówkom poświęcone są również liczne prace. Do bardziej znanych zaliczyć należy wydaną 1996 roku w Paryżu pracę Ado Kyrou: L’Age d’ or de la carte postale (ZŁOTY WIEK KARTY POCZTOWEJ).
Zapraszam również do sprawdzenia wiadomości Karty Pocztowe